کد مطلب:106198 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:510
و ظاهرا ابن خلكان اولین كسی است كه در اعتراض بر نهج البلاغه را گشوده و بذر تشكیك در انتساب آن به امیرالمومنین علیه السلام را افشانده است. و پس از او صفدی در «الوافی بالوفیات» و یافعی در «مرآه الجنان» جلد 3، صفحه ی 55 و ذهبی در «میزان الاعتدال» جلد 1، صفحه ی 101 و ابن حجر در «لسان المیزان» جلد 4، صفحه ی 223 و برخی دیگر از او پیروی كرده اند و شبهاتی بسیار ضعیف و نادرست مطرح كرده اند و علمای شیعه و اهل سنت در گذشته و حال با ادله علمی و براهین منطقی پاسخ آنها را داده اند. [صفحه 44] و در پاسخ به ابن خلكان می گوئیم: او در حقیقت نسبت به نهج البلاغه دو شبهه را مطرح ساخته است: (الف) اینكه مردم اختلاف كرده اند كه آیا سید مرتضی نهج البلاغه را جمع آوری كرده یا سید رضی؟!!! (ب) آیا این مجموعه سخنان امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام می باشد یا سخنان كسی است كه آنها را جمع آوری كرده؟ خواه سید مرتضی باشد یا سید رضی.!!! و هر دو اشكال او نادرست است، زیرا: اولا: هیچ كس نهج البلاغه را به سید مرتضی نسبت نداده و ای كاش ابن خلكان یك نفر از آن كسانی را كه چنین اختلافی كرده اند نام می برد!!و با اینكه كتابهای زیادی قبل از «وفیات الاعیان» نوشته شده احدی از این اختلاف نام نبرده است. و ثانیا: مسلما كتابهای «المجازات النبویه» و «حقائق التاویل» و «خصائص الائمه» از تالیفات سید رضی است و او در این كتابها مكرر یادآور شده است كه خودش «نهج البلاغه» را جمع آوری كرده است.[1]. [صفحه 45] و همچنین سید شریف رضی رحمه الله بد از بسیاری از خطبه های «نهج البلاغه» مطالبی را با جمله ی «قال الرضی...» بیان كرده و اگر ابن خلكان حتی یك مرتبه این كتاب شریف را مطالعه كرده بود دیگر این شبهه را مطرح نمی نمود، بلكه كسی كه كتابی را اصلا ندیده و از اهل اطلاع درباره ی آن چیزی نپرسیده چگونه می تواند در آن تشكیك كند؟!!! و ثالثا: كتابهای بسیاری قبل از سید رضی رحمه الله تالیف شده كه به طور پراكنده بخشی از خطبه ها و نامه ها و كلمات قصار «نهج البلاغه» یا غالب آنها در آن كتابها موجود است و كلا از امیرالمومنین علیه السلام روایت شده و این به خوبی نشان می دهد كه این كلمات قبل از سید رضی رحمه الله نیر در میان مردم بویژه دانشمندان و راویان حدیث، مشهور و معروف بوده و به عنوان سخنان آن حضرت نقل می شده.[2] و شاید به همین [صفحه 46] جهت سید رضی رحمه الله اسناد آن را حذف كرده است و حتی به نظر برخی از مورخان آنچه از سخنان امیرالمومنین علیه السلام در میان مردم شهرت داشته خیلی بیش از آن مقداری است كه سید رضی رحمه الله آنها را گلچین و انتخاب نموده و در كتاب نهج البلاغه گردآوری كرده است. و لذا در ابتدای كتاب گفته است «المختار من خطب امیرالمومنین علیه السلام» گزیده ای از خطبه های امیرالمومنین علیه السلام. «جاحظ» دانشمند معروف اهل سنت در كتاب «البیان و التبیین» جلد 1، صفحه ی 83 می گوید: خطبه های علی- كرم الله وجهه- مدون و محفوظ و مشهور بوده است. «مسعودی» كه یكی از مورخین معروف است و حدود یك قرن قبل از سید رضی می زیسته در «مروج الذهب» جلد 2، صفحه ی 419 درباره ی خطبه های امیرالمومنین علیه السلام: «... و الذی حفظ الناس عنه من [صفحه 47] خطبه فی سائر مقاماته اربع ماه و نیف و ثمانون خطبه...» «آنچه مردم از خطبه های آن حضرت در موارد مختلف حفظ كرده اند چهارصد و هشتاد و اندی خطبه است». «سبط ابن جوزی» كه یكی از علمای معروف اهل سنت است در «تذكره الخواص» صفحه ی 128، از سید مرتضی رحمه الله نقل می كند كه فرموده است: «چهارصد خطبه از خطبه های امیرالمومنین علیه السلام به دست من رسیده است...». سید عبدالزهراء الحسینی الخطیب قدس سره یكی از علما و محققان نجف اشرف در كتاب ارزشمند خود «مصادر نهج البلاغه و اسانیده» با بررسی دقیق در این كتاب آنچه در نهج البلاغه آمده است از (114) كتاب دیگر گردآوری كرده كه بیش از بیست كتاب از آنها مربوط به دانشمندان است كه قبل از سید رضی می زیستند و حتی برخی از آنان قبل از آن كه سید رضی به دینا آمده باشد آن كتابها را نگاشته اند. ناگفته نماند خود سید رضی نیز در نهج البلاغه در برخی از موارد مستند خود را ذكر می كند و جمعا از (15) ماخذ نام می برد.[3] بنابر [صفحه 48] این هر دو اشكال ابن خلكان نادرست و بی ارزش است.
ابن خلكان در كتاب «و فیات الاعیان» جلد 3، صفحه ی 313، در بیان حالات سید مرتضی رحمه الله (برادر سید رضی رحمه الله) می گوید: «... مردم در اینكه چه كسی مجموعه ی (خطبه ها، نامه ها و كلمات قصار) نهج البلاغه را گردآوری كرده اختلاف كرده اند آیا سید مرتضی این كار را كرده و یا برادرش سید رضی؟ و گفته شده «نهج البلاغه» سخنان علی علیه السلام نیست بلكه ساخته و پرداخته ی همان كسی است كه آن را جمع آوری كرده و به علی نسبت داده است و خدا به حقیقت امر داناتر است (و الله اعلم).
صفحه 44، 45، 46، 47، 48.
(1) ابراهیم بن حكم فزاری «فهرست طوسی، ص 4)» (2) اسماعیل بن مهران «الفهرست نجاشی، ص 19 و فهرست طوسی، ص 11» (3) زید بن وهب «فهرست طوسی، ص 72 و المعالم تالیف ابن شهرآشوب، ص 51 و جامع الرواه، ج 1، ص 4344». (4) عبدالعظیم حسنی «الفهرست نجاشی، ص 173» (5) مسعده بن صدقه «الفهرست نجاشی، ص 259» (6) مدائنی «فهرست ابن الندیم،ص 114» (7) عبدالعزیز جلودی «الفهرست نجاشی، ص 167» ولی متاسفانه این كتابها به دست ما نرسیده است. و ظاهرا حارث اعور همدانی- یكی از یاران خاص امیرالمومنین علیه السلام- اولین كسی بوده كه خطبه های آن حضرت را به رشته تحریر درآورده، مرحوم كلینی در (اصول كافی، ج 1، ص 141) و مرحوم صدوق در (التوحید، ص 31) به اسناد خود از ابواسحاق سبیعی و او از حارث اعور روایت كرده كه گفت: امیرالمومنین علیه السلام روزی بعد از نماز عصر خطبه ی فصیح و بلیغی را ایراد فرمود مردم از آن خطبه تعجب كردند، (ابواسحاق) گوید به حارث گفتم آیا این خطبه را حفظ كردی؟ پاسخ داد، آن را نوشتم (ابواسحاق) گوید: سپس آن خطبه را از كتابش بر ما املا نمود.